Nie wszystko stare co 8-bitowe

Chociaż strona ta poświęcona jest erze 8-bitowej, kiedy w Polsce królowały Atari, Commodore i Pegasusy, a ja aż do czasów Pentium III byłem “jedynym” posiadaczem Amstrada, warto zauważyć, że nie wszystkie 8-bitowe komputery są stare. Segment komputerów 8-bitowych wciąż ma się dobrze, a nowe produkty są ciągle rozwijane i sprzedawane. Nie sposób tego wystarczająco podkreślić: kiedy mówię “nowe komputery 8-bitowe”, mam na myśli komputery, które są rozwijane od podstaw i wypuszczane dzisiaj, a nie remake’i staroci jak mocno reklamowane C64 Mini czy Atari 2600+.

• Rynek 8-bitowy dziś
  • Te stare i ich re-edycje
    • ZX Spectrum Next
    • The C64 (i C64 mini)
    • Mega65
  • Całkowicie nowe urządzenia
    • Commander X16
    • Colour Maximite
    • Zeal 8-bit computer
    • Agon Light
    • RC2014
    • Mikro bestia: The Micro Beast
    • Ośmiobitowce, które w ogóle nie są retro
  • Po co?
  • W tym artykule

Rynek 8-bitowy dziś

Dzisiaj możemy myśleć o scenie 8-bitowej jako o dwóch częściach. Jedną z nich jest połączenie nostalgii, konserwacji i innowacji – w zakresie całych komputerów. Pewnie stąd przyszło mi do głowy słowo “scena”, jak demoscena. Wiele osób, które dorastały z komputerami 8-bitowymi w latach 80., jest teraz dorosłymi z dostępnymi środkami finansowymi i odkrywają radość programowania oraz grania w gry na tych klasycznych maszynach. Przykłady to m.in. Commodore 64, ZX Spectrum i Apple II z “oryginalnej” ery 8-bitowej, a także nowe maszyny takie jak ZX Spectrum Next, Commander X16, Agon Light i MEGA65. Drugą część stanowią całkowicie nowe procesory i mikrokontrolery, które mają swoją wąską, ale uznaną 8-bitową niszę. Są one wykorzystywane w systemach wbudowanych, IoT i innych zastosowaniach, gdzie prostota i niski koszt procesorów 8-bitowych stanowią zaletę. Przykłady to m.in. Atmel AVR, Microchip PIC i stary dobry Zilog Z80 (aktualizacja: kilka-kilkanaście dni po opublikowaniu pierwszej wersji tego posta Zilog ogłosił koniec produkcji Z80…)

Te stare i ich re-edycje

Spójrzmy na pierwszą grupę. Oryginalne komputery 8-bitowe z lat 80. są wciąż popularne dzisiaj, z żywą społecznością entuzjastów, którzy nadal rozwijają nowe oprogramowanie, sprzęt i akcesoria dla tych maszyn. Dostajemy nowe kartridże do Commodore 64, nowe gry do ZX Spectrum oraz nowe dema dla Amstrad CPC.

Ale mamy również nowy sprzęt, który jest kompatybilny z oryginalnymi maszynami. To nowe urządzenia zostały zaprojektowane tak, aby były kompatybilne z oryginalnymi komputerami 8-bitowymi, ale z nowoczesnymi funkcjami i możliwościami, takimi jak wyjście HDMI, przechowywanie danych na karcie SD i łączność USB.

Przejdźmy przez kilka przykładów i zobaczmy, ile z nich może już znasz.

ZX Spectrum Next

Pierwszym przykładem jest ZX Spectrum Next, czyli reinterpretacja klasycznego komputera ZX Spectrum z lat 80. Cena? Około 300 funtów. Data premiery: ~2020 (wersja nie-rozwojowa pierwszej edycji), następnie grudzień 2023 (2. kampania).

ZX Spectrum Next jest kompatybilny z oryginalnymi modelami Spectrum 48, 128, +2 i +3, co pozwala mu uruchamiać zdecydowaną większość dostępnych programów i gier. Wykorzystując technologię FPGA, posiada implementację sprzętu bez żadnej emulacji. Urządzenie może uruchamiać oryginalne gry z poprawioną wydajnością, w tym szybsze prędkości przetwarzania dla tytułów 3D, oraz oferuje opcję wczytania gier z taśmy, jeśli tęsknisz za tym doświadczeniem (“cisza! nie ruszaj, bo się nie wgra!”).

Uaktualnione specyfikacje obejmują możliwość uruchomienia procesora Z80 w trybach turbo 7, 14 oraz nawet 28 MHz (oprócz oryginalnych 3,5 MHz), 1 MiB pamięci RAM, tryby 256 i 512 kolorów, wyjście HDMI, wsparcie dla sprajtów sprzętowych, 9 kanałów audio (potrójny chip AY-3, brak SID, więc dalej brzmi jak Speccy lub Amstrad, ale… bardziej!), port PS/2 na klawiaturę lub mysz oraz moduł Wi-Fi, bo już nie umiemy w kable.

The C64 (i C64 mini)

Zaczęło się od małej wersji “mini”, która nie miała funkcjonalnej klawiatury, ale mogła uruchamiać gry C64 i być podłączona do telewizora za pomocą HDMI. Następnie pojawiła się pełnowymiarowa wersja z pełnowymiarową klawiaturą, nazwana The C64.

Te dwa nie są komputerami 8-bitowymi, są właściwie emulatorami działającymi na zwykłym systemie Linux, uruchamiającym emulator VICE, na procesorze ARM. Ich obecność w tym artykule służy tylko temu, aby to podkreślić – bo nie do końca tak są przedstawiane przez producenta. Idźmy więc dalej, skoro nie jest to komputer 8-bitowy.

Mega65

Mega65 to “remake” albo może “faktyczna produkcja” komputera, który planowała firma Commodore, ale nigdy go nie wypuściła – C65. Oficjalny opis Mega65 mówi: “Kompletny 8-bitowy komputer, który działa około 40 razy szybciej niż C64, jednocześnie zachowując wysoką kompatybilność. Design C65, mechaniczna klawiatura, wyjście HD, obsługa dwóch kart SD, Ethernet, rozszerzona pamięć i więcej funkcji zwiększają zabawę, nie psując przy tym 8-bitowego klimatu”.

MEGA65 implementuje (przy użyciu FPGA, co oznacza układ sprzętowy, ale programowalny chip, a nie emulację) procesor 45GS02 o taktowaniu do 40MHz, w przeciwieństwie do oryginalnego C65, który miał 3,5MHz-owy CPU 4510. Procesor w MEGA65 może adresować do 64KiB pamięci jednocześnie, jak większość 8-bitowych, ale posiada również kontroler DMA zdolny do kopiowania i wymiany zawartości pamięci w przestrzeni adresowej do 1 MB! Nota bene: kiedy określamy procesor jako 8-bitowy, odnosimy się do wielkości szyny danych, a nie wielkości szyny adresowej ani rejestrów wewnętrznych.

Możesz kupić MEGA65 od trenz-electronic za 666,66 EUR.

Całkowicie nowe urządzenia

Teraz potrzeba trochę więcej odwagi! Istnieje wiele komputerów, które nie starają się wykorzystać ogromu istniejącego oprogramowania i stuletnich społeczności, aby rozbudować to, co już istnieje, ale zaczynają zupełnie od nowa jako zupełnie nowe mikrokomputery, które potrzebują twojej (a może mojej…?) pomocy, aby uzyskać niezwykłe oprogramowanie!

Commander X16

Komputer Commander X16 jest dzieckiem znanego, czasami kontrowersyjnego (w bardzo amerykański sposób) twórcy w społeczności retro, The 8-Bit Guy. Nazwał go swoim komputerem marzeń, i rzeczywiście spełnił to marzenie.

Komputer ma procesor 65C02S (więc trochę spokrewniony z Commodore), 40+512 KiB pamięci RAM i pozwala na podłączenie myszy i klawiatury typu PS/2, a także kontrolerów do gier w stylu SNES. Możesz dostać płytę deweloperską Commander X16 na stronie texelec.com za 350 USD.

Ma on całkiem fajne FAQ 🙂

Jak widać, na razie otrzymujesz płytę główną, wiele planów rozbudowy, oraz możesz podłączyć zewnętrzną klawiaturę i znaleźć dla niej obudowę. Wynikiem, jak sobie wyobrażam, będzie mały komputer w formie desktopu z klawiaturą oznaczoną logo Commodore (posiadam tylko wersję USB klawiatury X16). Wersja detaliczna jeszcze nie jest dostępna, więc nie ma jeszcze “daty premiery”. Jeśli szukasz możliwości przedpremierowego zamówienia obudowy, sprawdź tę dostępną na Lazer3D.

Co możesz z nim zrobić? Jak większość, jeśli nie wszystkie 8-bitów, możesz eksplorować jego możliwości, programując w BASIC od razu po włączeniu zasilania, lub w Assembly, jeśli lubisz ból precyzyjną kontrolę sprzętu. Ale ponieważ twórca i promotor komputera działa aktywnie, możemy spodziewać się więcej. Jednym przykładem doskonale wyglądającej gry jest Planet X16, wydana w grudniu 2023 roku dla X16 i… na Steam! 🙂

To następca poprzednich gier strategicznych dla komputera C64, i niesamowita wizualna uczta w porównaniu do poprzedników, co również dowodzi, że gry 8-bitowe mogą być równie płynne i wizualnie atrakcyjne, jak te na konsolach typu NES lub w salonach gier.

Colour Maximite

Tutaj taki pół-kandydat – znowu nie 8-bitowy, ale w pełni idący z retro duchem. Colour Maximite, a dokładnie Colour Maximite 2, to kompaktowy, samodzielny komputer, który odnawia duch wczesnych komputerów domowych lat 80., ale z nowoczesną technologią. Wykorzystuje 32-bitowy procesor typu RISC, ARM Cortex-M7, pozwala na wyjście VGA z rozdzielczościami do 1920×1080 pikseli i do 16 milionów kolorów. Urządzenie działa z klawiaturą USB i wyświetla obrazy na standardowym monitorze VGA, a programy są zapisywane na karcie SD (pełnowymiarowej). W zasadzie uruchamia się prosto do swojego zaawansowanego interpretatora BASIC, zapewniając mieszankę nostalgii i nowoczesnej funkcjonalności. To urządzenie jest inspirowane starszymi poprzednikami, ale wykorzystuje nowoczesny sprzęt do zwiększenia wydajności i możliwości graficznych. Znacznego.

Możesz go zdobyć np. w PSLabs za 850 PLN w wersji Generation 2 DeLuxe… Gdyby był dostępny. To około 200 USD, przy okazji. Możesz też zamówić płytę PCB i części, i złożyć go samodzielnie.

Wierzcie lub nie, ale to jest demo napisane w języku BASIC uruchamiane na tym komputerze.

Kolorowy Maximite 2 i inne projekty Geoffa są naprawdę bardzo interesujące – można znaleźć projekty do uruchamiania interpreterów BASIC na Raspberry Pi Pico, tworząc w zasadzie swój własny bardzo skromny komputer, ale 20 razy mniejszy niż kiedyś. Możesz eksperymentować na pograniczu sprzętu i oprogramowania. Możesz dodać do tych małych rzeczy VGA i Wi-Fi.

Seria Colour Maximite miała kilka wersji, z każdą kolejną edycją ulepszając swoje możliwości i wydajność.

1. Pierwszy Colour Maximite: wprowadzony na rynek we wrześniu 2012 roku model ten stanowi podstawę serii Color Maximite. Był to znaczący krok naprzód w stosunku do swojego monochromatycznego poprzednika (Maximite), oferujący w pełni funkcjonalny interpreter języka BASIC, obsługę wyświetlaczy VGA, złącze klawiatury PS2 i kartę pamięci SD do przechowywania programów. Posiada 128K pamięci roboczej i może wyświetlać osiem kolorów³.
2. Colour Maximite 2 (Gen 1 i Gen 2): Wersje te, wprowadzone w połowie 2020 r. dla Gen 1 i w połowie 2021 r. dla Gen 2, znacznie rozszerzyły możliwości sprzętu i oprogramowania. W szczególności generacja 2 przyniosła ulepszenia, takie jak rozdzielczość wideo 1920×1080, obsługa 24-bitowego koloru, znacznie więcej pamięci RAM i dodatkowe funkcje, takie jak wbudowana obsługa myszy, dokładny zegar czasu rzeczywistego, moduł Wi-Fi i więcej. Te iteracje kładą nacisk na łatwość programowania i mają na celu zapewnienie niekończącej się rozrywki, nauki i zabawy poprzez przetwarzanie danych ^{1 2 5}.

Zeal 8-bit computer

Nie chcesz polegać na FPGA ani Arm, a chcesz “prawdziwy” procesor, sprzęt, niezmienialny, sprawdzony w boju przez ostatnie 50 lat? Zeal działa na procesorze Z80! Tak, ten sam procesor, który napędzał ZX Spectrum, Amstrada CPC, niektóre automaty do gier Mortal Kombat, a bliski krewny tego procesora napędzał GameBoy. I tak, Z80 są wciąż produkowane (2 tyg. później: już nie :’)), właśnie dostałem kilka.

Za 100 USD możesz zdobyć swoją własną płytkę. Komputer działa z prędkością 10 MHz (2,5 raza szybciej niż Amstrad CPC lub Spectrum), posiada 512 KiB pamięci RAM (czyli 8 razy większą niż najczęściej spotykana pojemność pamięci w najbardziej udanych 8-bitach), może współpracować z klawiaturą PS/2, jest zasilany przez USB-C (bardzo nowocześnie!), i… właściwie nie posiada wyjścia wideo.

Port po prawej stronie służy do podłączenia adaptera wideo – oddzielnego modułu do dołączenia. Co ciekawe, choć istnieją nawet adaptery do kartridżów GameBoy dla Zeala, adapter wideo jest wciąż w fazie rozwoju (można znaleźć filmy z jego użyciem na YT). Nie jest to więc coś, co możemy łatwo zakupić.

Komputer działa na własnym otwartoźródłowym systemie ZealOS. Zarówno komputer, jak i system operacyjny, stanowią ćwiczenie w uczeniu się, jak one działają i jak je stworzyć, prowadzone przez jedną osobę, podpisującą się jako zeal8bit.

Agon Light

Kolejny komputer jednopłytkowy oparty na procesorze Z80. Widzisz pewien wzorzec – podobnie jak świat lat 80. był podzielony na rodzinę Amstrad-Spectrum i rodzinę Commodore-Atari, dziedzictwo 8-bitowe podąża dwiema równoległymi ścieżkami: opartą na Z80 i opartą na 6502.

Agon Light istnieje od 2021 roku. Za 50 EUR otrzymasz podobny sprzęt do Zeal: 512KB RAM-u, ale z wyjściem VGA, ponownie z portem PS/2 dla klawiatury; przy czym Agon Light działa z prędkością 20MHz, więc dość szybko jak na Z80. Może obsługiwać nawet do 16 MiB (!) pamięci. Kolorowe wyjście VGA obsługuje 320×200 64 kolory, 512×384 z 16 kolorów, 640×480 i 16 kolorów, 1024×768 i 2 kolory.

Jeśli chodzi o oprogramowanie, mamy do czynienia z BBC BASIC – najbardziej udanym i jednym z najbardziej rozbudowanych dialektów – oraz wariantem systemu CP/M 2.2 (szczerze mówiąc, jestem zaskoczony, że to nie CP/M 3.0).

Na jego stronie w serwisie The Byte Attic znajdziesz wiele szczegółów, instrukcji oraz dodatkowych informacji o Agon – ten komputer naprawdę rozkwita, a do tego dostał świetną obudowę z klawiaturą.

RC2014

Możesz mieć tu skojarzenia i łatwo pomylić oznaczenie z chipem napędzającym Raspberry Pi, dlatego aby uniknąć dalszego zamieszania, RP2040 to mikrokontroler zaprojektowany przez Raspberry Pi, podczas gdy RC2014 to pełny, modułowy, 8-bitowy komputer, przedstawiony powyżej. Jak powiedziano na stronie głównej:

RC2014 to prosty modułowy komputer 8-bitowy oparty na Z80, pierwotnie zbudowany do działania z Microsoft BASIC. Zainspirowany domowymi komputerami z końca lat 70. i rewolucją komputerową z początku lat 80. To nie jest klon czegokolwiek konkretnego, ale widać inspiracje ZX81, UK101, S100, Superboard II i Apple I. Nominalnie ma 8K ROM, 32K RAM, działa z prędkością 7.3728MHz i komunikuje się za pomocą szeregowego portu z prędkością 115200 bodów.

Teraz jest również wersja 64 i 512KB, więc możesz uruchomić system operacyjny CP/M. Możesz dostać gotowy zestaw do użycia, lub możesz samodzielnie przylutować większość części, jeśli lubisz. Ja to zrobię, kompletnie nie mam doświadczenia, daj mi znać, czy chcesz zobaczyć wideo jak próbuję!

Kity, w zależności od funkcji i ilości ulepszeń, wahają się od 50 do 380 GBP. Najmniejszy z nich zapewnia środowisko Microsoft BASIC, do którego można się podłączyć poprzez port szeregowy, podczas gdy pełny zestaw RC2014 [Zed] Pro Pride (kolorowa edycja na czerwiec 2023 roku) jak na powyższym zdjęciu, posiada kilka modułów dostępnych, takich jak moduł karty Compact Flash, podwójny port szeregowy, 64 lub 512 KB pamięci RAM, zegar czasu rzeczywistego (więc potrafi znać, jak się domyślasz, rzeczywistą datę i godzinę), terminal VGA (yay!) oparty na Raspberry Pi Pico (czy to oszustwo?) oraz moduł Wi-Fi.

Mikro bestia: The Micro Beast

Jeśli preferujesz podejście “zrób to sam” i nie zależy Ci na wysokiej rozdzielczości ekranu, a nawet na samym ekranie, to ta propozycja jest także dla Ciebie. Przedstawiciel dziesiątek dosłownie domowej roboty komputerów, które można znaleźć w Sieci składa się z klawiatury, jednolinijkowego wyświetlacza alfanumerycznego, podobnego do tych w “małych wieżach” lat 90. (Które nigdy nie były HiFi), oraz kilku układów scalonych.

Możesz dostać zestaw za 200 EUR – zawiera płytę PCB z zamontowanymi wcześniej elementami montowanymi powierzchniowo, więc potrzebujesz takich bardziej zwykłych, a nie zaawansowanych umiejętności lutowania. Zawiera również ROM z systemem CP/M 2.2, dzięki czemu możesz swobodnie uruchamiać oprogramowanie z lat 80.!

Ośmiobitowce, które w ogóle nie są retro

Technicznie rzecz biorąc, wiele nowoczesnych urządzeń to również komputery 8-bitowe, ponieważ często działają na chipach, które są w rzeczywistości procesorami 8-bitowymi, takimi jak AVR ATmega8A, popularny mikrokontroler z 8kB pamięci ROM i 1kB pamięci RAM wbudowanej.

Najpopularniejszymi komputerami 8-bitowymi XXI wieku są na przykład Arduino UNO, oparte na mikrokontrolerze (MCU) Microchip Technology ATmega328.

Po co?

Wiesz, jeśli faktycznie przychodzi Ci do głowy takie pytanie, to nie do końca wiem, jak udało Ci sie tu znaleźć.

Dlaczego nie? W świecie, w którym smartfony mają więcej mocy obliczeniowej niż misje Apollo, a lodówki mogą zamawiać artykuły spożywcze, jest coś uroczo buntowniczego w przyjęciu prostoty komputerów 8-bitowych.

Dla wielu osób jest to nostalgiczna podróż w przeszłość, do czasów, gdy ładowanie gry oznaczało ostrożne ustawianie taśmy kasety i modlitwę do bóstw komputerowych, aby nie zawiesił się w połowie. To szansa na ponowne przeżycie radości z przepisywania programów BASIC z czasopism komputerowych i odkrywania ekscytacji związanej z tworzeniem własnych tekstowych przygód.

Ale to nie tylko kwestia nostalgii. Ograniczenia systemów 8-bitowych sprzyjają kreatywności oraz umiejętnościom rozwiązywania problemów. Przy ograniczonej pamięci i mocy obliczeniowej liczy się każdy bajt. Programiści muszą być sprytni i efektywni w swoim kodowaniu, co prowadzi do innowacyjnych rozwiązań oraz głębszego zrozumienia działania komputerów na poziomie fundamentalnym.

Ponadto, społeczność 8-bitowa jest przyjazna i chętna do współpracy. Od internetowych forów po eventy retro komputerowe, entuzjaści dzielą się wiedzą, zasobami i pasją do utrzymywania tych klasycznych maszyn przy życiu. To miejsce, w którym majsterkowicze, pasjonaci i ciekawskie umysły mogą spotkać się, aby uczyć się, tworzyć i dobrze się bawić.

Dlaczego więc komputery 8-bitowe w 2024 roku? Ponieważ to cudowne połączenie nostalgii, kreatywności i wspólnoty. To przypomnienie, że czasem mniej znaczy więcej i że w skromnym świecie 8-bitowym nadal można znaleźć wiele radości i odkryć. Poza tym, to świetny powód, żeby wyjąć te stare dyskietki i pokazać wszystkim, jak naprawdę wygląda retro gaming!

W tym artykule